Saturday 24 September 2011

Η Μεγαλοφυΐα

Ακολουθεί μεγάλο κείμενο, πρόκειται για μια υποπαράγραφο του βιβλίου Η κοινωνία της Νόησης του Marvin Minsky. Την παραθέτω γιατί είναι η πρώτη φορά που διαβάζω από σημαντικό επιστήμονα μία άποψη που έχω σχηματίσει εδώ και πολλά χρόνια (επί του θέματος).
7.10 Η Μεγαλοφυΐα

Τρέφουμε έναν αυθόρμητο θαυμασμό για ανθρώπους όπως ο Einstein, ο Shakespeare και ο Beethoven, κι αναρωτιόμαστε αν οι μηχανές θα μπορούσαν ποτέ να δημιουργήσουν εξίσου υπέροχες θεωρίες, θεατρικά έργα και συμφωνίες. Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν πως επιτεύγματα σαν αυτά απαιτούν "ταλέντα" ή "χαρίσματα" που δεν μπορούν να εξηγηθούν. Αν είναι έτσι, τότε εξυπακούεται ότι οι υπολογιστές δεν μπορούν να δημιουργήσουν τέτοιου είδους πράγματα - αφού οτιδήποτε κάνουν οι μηχανές μπορεί να εξηγηθεί. Γιατί όμως να υποθέσουμε πως ότι κάνουν οι μεγάλοι καλλιτέχνες μας είναι τόσο διαφορετικό από ότι κάνουν οι απλοί άνθρωποι - όταν μάλιστα ξέρουμε τόσο λίγα για ότι κάνουν οι απλοί άνθρωποι! Είναι ασφαλώς πρόωρο να αναρωτιόμαστε πως καταφέρνουν οι μεγάλοι συνθέτες να γράφουν μεγάλα συμφωνικά έργα τους όταν ακόμη δεν γνωρίζουμε πως καταφέρνουν οι απλοί άνθρωποι να επινοούν απλές μελωδίες. Δεν πιστεύω πως υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην συνηθισμένη και τη "δημιουργική" σκέψη. Αν με ρωτούσαν ποιά από τις δύο μου φαίνεται πιο μυστηριώδης, σήμερα θα ήμουν υποχρεωμένος να απαντήσω η συνηθισμένη σκέψη.

Το αίσθημα της ζήλειας που δοκιμάζουμε για τους πιο επιφανείς δημιουργούς δεν θα έπρεπε να μας εμποδίζει να νιώθουμε θαυμασμό για το πώς γεννιούνται στον καθένα από μας νέες ιδέες. ίσψς να γαντωνόμαστε στις προκαταλήψεις μας αναφορικά με τη δημιουργηκότητα ώστε να κάνουμε τις δικές μας αδυναμίες να φαίνονται πιο δικαιολογημένες. Πράγματι, όταν λέμε στον εαυτό μας ότι οι εξαιρετικές ικανότητες των μεγάλων δημιουργών είναι απλά ανεξήγητες, κατά βάθος δεν κάνουμε τίποτε άλλο από το να παρηγοριόμαστε με την ιδέα πως αυτοί οι υπερήρωες έρχονται στον κόσμο προικισμένοι με όλες εκείνες τις ιδιότητες που εμείς δεν διαθέτουμε. Συνεπώς δεν ευθυνόμαστε εμείς για τις δικές μας αποτυχίες, ούτε οι αρετές αυτών των ηρώων οφείλονται στους ίδιους. Ότι δεν μαθαίνεται, δεν αποκτιέται.

Όταν ερχόμαστε σε προσωπική επαφή με τους ήρωες τους οποίους ο πολιτισμός μας θεωρεί μεγάλους, δεν βρίσκουμε να διαθέτουν κάποια εξαιρετική προδιάθεση, παρά μονάχα συνδυασμούς από χαρακτηριστικά εντελώς συνηθισμένα από μόνα τους. Οι περισσότεροι από αυτούς τους ήρωες διακατέχονται από ισχυρά κίνητρα, αλλά το ίδιο συμβαίνει και με πολλούς άλλους ανθρώπους. Είναι συνήθως πολυ ικανοί σε έναν ορισμένο τομέα - αυτό όμως από μόνο του το λέμε απλώς δεξιοτεχνία ή ειδημοσύνη. Έχουν συχνά αρκετή αυτοπεποίθηση ώστε να αντιπαρέχονται την περιφρόνηση των συναδέλφων τους -  αλλά αυτό από μόνο του, θα το λέγαμε απλώς ξεροκεφαλιά. Ασφαλώς σκέφτονται τα πράγματα με κάποιους νέους τρόπους, ωστόσο το ίδιο κάνει ο καθένας μας από καιρό σε καιρό. Όσο γι' αυτό που ονομάζουμε "ευφυΐα", η άποψή μου είναι ότι κάθε άνθρωπος που μπορεί να μιλάει με συνοχή διαθέτει ήδη μεγάλο μέρος από εκείνο που διαθέτουν και οι ήρωές μας. Τότε τι είναι αυτό που κάνει τη μεγαλογυΐα να φαίνεται τόσο ξεχωριστή, αφού ο καθένας από μας κατέχει μεγάλο μέρος από τα απαραίτητα στοιχεία της;

Υποπτεύομαι πως για την μεγαλοφυΐα χρειάζεται ένα επιπλέον πράγμα: για να συγκεντρώσει κανείς εξαιρετικές ιδιότητες, χρειάζεται να διαθέτει εξαιρετικά αποτελεσματικούς τρόπους μάθησης. Δεν αρκεί να μαθαίνει κανείς πολλά πράγματα' χρειάζεται επίσης να διαχειρίζεται αυτά που μαθαίνει. Τα "μεγάλα πνεύματα", κάτω από την επιφάνεια του εξαιρετικού χαρίσματος, έχουν μερικές ειδικές ικανότητες χαρακτηριστικές μιας "υψηλότρης τάξης" επιδεξιότητας, η οποία τα βοηθάει να οργανώνουν και να εφαρμόζουν ότι μαθαίνουν. Αυτά τα κρυφά τεχνάσματα του νοητικού management είναι που παράγουν τα συστήματα τα οποία δημιουργούν το έργο μιας μεγαλοφυΐας. Γιατί μερικοί άνθρωποι αποκτούν μέσω της μάθησης περισσότερες και πιο αποτελεσματικές δεξιότητες απ' όσο άλλοι; Αυτές οι σημαντικότατες διαφοροποιήσεις ίσως γεννιούνται από τυχαία συμβάντα κατά την παιδική ηλικία. Ένα παιδί ανακαλύπτει έξυπνους τρόπους να διατάσσει τουβλάκια σε σειρές και στοίβες' ένα άλλο παίζει αναδιατάσσοντας τους τρόπους σκέψης που έχει μάθει. Όλοι επαινούν τα κάστρα και τους πύργους που χτίζει το πρώτο παιδί, αλλά κανένας δεν μπορεί να δεί τι έχει κάνει το άλλο παιδί. Μπορεί μάλιστα να έχει κανείς την εσφαλμένη εντύπωση ότι το δεύτερο παιδί στερείται εφευρετικότητας. Αν όμως το δεύτερο παιδί επιμείνει στην αναζήτηση καλύτερων τρόπων μάθησης, μπορεί να οδηγηθεί σε μια σιωπηρή ανάπτυξη κατά την οποία κάποιοι από αυτούς τους καλύτερους τρόπους μάθησης μπορεί να το οδηγήσουν σε καλύτερους τρόπους να μαθαίνει να μαθαίνει. Κατόπιν, στο μέλλον, θα παρατηρήσουμε μια εντυπωσιακή ποιοτική αλλαγή χωρίς εμφανή αιτία, στην οποία θα δώσουμε ένα άνευ περιεχομένου όνομα όπως ταλέντο, κλίση ή χάρισμα.

Τέλος, θα μπορούσαμε να κάνουμε την εξής τρομακτική σκέψη: ίσως ότι ονομάζουμε μεγαλοφυΐα είναι σπάνιο επειδή η ανθρώπινη εξέλιξη εκτυλίσσεται χωρίς σεβασμό προς τα άτομα. Θα μπορούσε να επιβιώσει μια φυλή ή ένας πολιτισμός στον οποίο κάθε άτομο θα ανακάλυπτε νέους τρόπους σκέψης; Αν η απάντηση είναι όχι, πρέπει να καταλήξουμε στο θλιβερό συμπέρασμα ότι πιθανόν τα γονίδια όχι μόνο δεν τρέφουν τη μεγαλοφυΐα, αλλά συχνά γίνονται η αιτία του αφανισμού της.

No comments:

Post a Comment